Bầu cử Đài Loan 2024 củng cố triển vọng cho phong trào LGBT

Cuộc bầu cử Đài Loan năm 2024 là chiến thắng cho Đảng Dân chủ Tiến bộ (DPP) đang cầm quyền, mang lại cho đảng này nhiệm kỳ tổng thống thứ ba liên tiếp. Bên cạnh đó, đây không những là thắng lợi cho nền dân chủ của Đài Loan, mà còn là chiến thắng cho phong trào của người đồng tính, song tính, và hoán tính (gọi tắt là LGBT) tại quốc gia này.

Xuyên suốt giai đoạn tranh cử tổng thống Đài Loan, vấn đề quyền lợi của cộng đồng LGBT không phải là chủ đề chính trong các chiến dịch tranh cử của ba ứng cử viên, gồm đương kim Phó Tổng thống Lại Thanh Đức (Lai Ching-te) của DPP, ông Hầu Hữu Nghi (Hou Yu-il) của Quốc dân Đảng (Kuomintang - KMT), và cựu Thị trưởng Đài Bắc Kha Văn Triết (Ko Wen-je) của Đảng Nhân dân Đài Loan (Taiwan People’s Party - TPP). Thay vào đó, các cuộc thảo luận tập trung vào các chính sách và quan điểm liên quan đến vấn đề kinh tế, quan hệ xuyên eo biển Đài Loan, và đường lối đối ngoại. Tuy nhiên, chiến thắng của ông Lại, với hơn 40% cử tri ủng hộ, đã mở ra hy vọng to lớn cho phong trào LGBT ở Đài Loan trong nỗ lực tiếp tục thúc đẩy quyền bình đẳng, cũng như xây dựng các chính sách thân thiện đối với người LGBT.

Trong số ba ứng cử viên tổng thống, ông Lại là người duy nhất công khai ủng hộ hôn nhân đồng giới (same-sex marriage). Vào tháng 10/2023, ông Lại trở thành quan chức chính phủ cấp cao nhất lần đầu tiên tham dự Diễu hành LGBT Pride Đài Loan lần thứ 21 và tuyên bố rằng: “Hôn nhân bình đẳng không phải là kết thúc, mà đó là mốc khởi đầu cho sự đa dạng. Tôi sẽ kiên định trên con đường này”. Sự xuất hiện của ông Lại tại cuộc diễu hành có thể được diễn giải dựa trên tính toán chính trị của ông nhằm thu hút thêm cử tri trẻ tuổi, vốn có quan điểm cấp tiến về vấn đề LGBT; nhưng sau tất cả, điều đó chứng tỏ được một điều: lời nói của ông đi kèm với hành động rằng ông Lại và DPP kiên định ủng hộ các giá trị tự do, phổ quát, bao gồm quyền LGBT.

Đáng chú ý, Phó Tổng thống đắc cử Tiêu Mỹ Cầm (Hsiao Bi-khim) là một chính trị gia ủng hộ nhiệt thành phong trào LGBT ở Đài Loan. Bà được biết đến là người tiên phong của cuộc đấu tranh cho hôn nhân đồng giới. Năm 2006, bà Tiêu—khi ấy là nhà lập pháp đại diện DPP tại Viện Lập pháp—đã giới thiệu dự luật hợp pháp hóa hôn nhân đồng giới đầu tiên. Mặc dù cuối cùng dự luật bị Viện Lập pháp lúc đó do KMT kiểm soát bác bỏ ngay từ quá trình xem xét ban đầu, nhưng hành động tiên phong này cho thấy sự ủng hộ của bà Tiêu đối với cộng đồng LGBT, và nó cũng để lại bài học kinh nghiệm cho các nhà lập pháp tiến bộ và các tổ chức hoạt động vì quyền LGBT sau này trong việc thúc đẩy các dự luật liên quan đến hôn nhân đồng giới. 

Ngoài ra, việc ứng cử viên DPP Hoàng Tiệp (Huang Jie) trở thành nhà lập pháp đồng tính công khai đầu tiên của Đài Loan cũng cho thấy sự tiến bộ của xã hội Đài Loan, sự ủng hộ lớn đối với cộng đồng LGBT, và tạo ra triển vọng cho việc tham gia của cộng đồng này trong đời sống chính trị tại quốc gia châu Á đầu tiên công nhận hôn nhân đồng giới. Trước đó, Bộ trưởng Kỹ thuật số Audrey Tang cũng là người chuyển giới đầu tiên giữ chức vụ nội các Đài Loan trong chính quyền của bà Thái kể từ năm 2016. 

Trên thực tế, dưới sự lãnh đạo của Tổng thống Thái Anh Văn và chính quyền DPP, mà ông Lại là một phần trong đó, Đài Loan đã thực hiện nhiều bước tiến quan trọng về quyền bình đẳng dành cho người LGBT trong hơn bảy năm qua, đưa quốc gia này trở thành nguồn cảm hứng cho các phong trào LGBT trên khắp châu Á, trong đó có Việt Nam. Mặc dù có một bộ phận nhỏ trong DPP phản đối hôn nhân đồng giới, song về tổng thể, DPP vẫn đại diện cho quan điểm thân thiện với cộng đồng LGBT hơn so với KMT. Với tư tưởng cấp tiến, cam kết vào các giá trị tự do, dân chủ và nền độc lập của Đài Loan, DPP đóng vai trò hạt nhân trong nỗ lực thúc đẩy sự đa dạng cho xã hội Đài Loan, trong đó có sự bao dung đối với cộng đồng LGBT, qua đó giúp hòn đảo tự trị nhận được sự công nhận của cộng đồng quốc tế như “một thành trì của nền dân chủ châu Á” trong bối cảnh Trung Quốc gia tăng áp lực. Việc thúc đẩy quyền LGBT cũng đưa Đài Loan dân chủ tách biệt với Trung Quốc—nơi phong trào LGBT đang bị đàn áp dữ dội. Thúc đẩy các giá trị nhân quyền, bao gồm quyền LGBT, là phương cách giúp Đài Loan mở rộng không gian quốc tế, gia tăng sự công nhận của quốc tế. 

Dưới quyết tâm của chính phủ DPP và nhiều tổ chức phi chính phủ hoạt động vì quyền LGBT và nhân quyền tại Đài Loan, vào ngày 7/5/2019, Viện Lập pháp Đài Loan do DPP kiểm soát đã thông qua “Đạo luật thực thi Diễn giải số 748 của Viện Tư pháp” (Enforcement Act of Judicial Yuan Interpretation No. 748) và chính thức trở thành luật vào ngày 24/5/2019, đưa Đài Loan trở thành quốc gia đầu tiên ở châu Á chính thức hợp pháp hóa hôn nhân đồng giới. Điều này diễn ra bất chấp sự phản đối mạnh mẽ của KMT và các nhóm bảo thủ tại Đài Loan, thể hiện qua cuộc trưng cầu dân ý vào năm 2018 với đa số ủng hộ hôn nhân chỉ giới hạn giữa nam và nữ, và chính phủ nên ban hành luật mới để bảo vệ các cặp đôi đồng tính sống chung với nhau mà không yêu cầu sửa lại Luật dân sự (Civil Code). Về cơ bản, “Đạo luật thực thi Diễn giải số 748 của Viện Tư pháp” mở ra cơ sở pháp lý cho các cặp đôi đồng tính tại Đài Loan kết hôn và nhận được sự bảo vệ của pháp luật, cũng như trao cho họ hầu hết các quyền tương tự các cặp đôi dị tính. Hơn hết, luật đã đáp ứng nhu cầu được công nhận của cộng đồng LGBT tại Đài Loan.

Như ông Lại đã tuyên bố, việc pháp luật hợp pháp hóa hôn nhân đồng giới chỉ là bước khởi đầu cho một quá trình đấu tranh giành quyền bình đẳng hoàn toàn của các cặp đôi LGBT; và chính phủ DPP đang cho thấy họ đi đúng hướng. Trong thời gian qua, những rào cản ngăn không cho các cặp đôi LGBT “được hưởng” các quyền tương tự những cặp đôi dị tính khác đã dần được xóa bỏ và đang tiếp tục được tháo gỡ. Đơn cử, vào tháng 1/2023, Bộ Nội vụ Đài Loan thông báo công nhận hôn nhân đồng giới xuyên quốc gia (ngoại trừ Trung Quốc đại lục), thay vì trước đây chỉ giới hạn ở việc cho phép kết hôn giữa các cặp LGBT đến từ những quốc gia chính thức công nhận hôn nhân đồng giới. Tháng 5/2023, Viện Lập pháp thông qua luật chỉnh sửa cho phép các cặp đôi đồng tính nhận con nuôi hợp pháp. 

Sự phát triển mạnh mẽ của cộng đồng LGBT cùng với sự ủng hộ của chính phủ và xã hội Đài Loan đã góp phần tạo nên một xã hội năng động và đa dạng, nơi các giá trị tự do, phổ quát, cũng như tính cá nhân hóa được khuyến khích thể hiện và phát triển. Cuộc khảo sát vào năm ngoái cho thấy người dân Đài Loan ủng hộ hôn nhân đồng giới tăng mạnh từ 37,4% (trước khi luật hóa hôn nhân đồng giới) lên 62,2% (năm 2023), cho thấy rằng khi nhà nước công nhận hôn nhân đồng giới, thì sự hiện diện của cộng đồng LGBT sẽ tăng lên, qua đó thúc đẩy sự ủng hộ của công chúng đối với phong trào. 

Phần lớn thanh niên Đài Loan, vốn có quan điểm tích cực về người đồng tính, đã ủng hộ DPP trong các cuộc bầu cử trước đây bởi vì những chính sách cấp tiến của đảng này, trong đó có các cam kết về thúc đẩy quyền LGBT. Với những người trẻ này, việc ủng hộ cộng đồng LGBT dường như đã trở thành một phần trong bản sắc của họ và hành động ủng hộ đó đồng nghĩa việc bảo vệ các giá trị dân chủ và sự đa dạng của xã hội Đài Loan. Thế nhưng, trong cuộc bầu cử năm nay, nhiều cử tri trẻ tuổi đã quay lưng lại với DPP vì nhiều lý do, chủ yếu là vấn đề kinh tế, việc làm và nhà ở. Do đó, ông Lại cần tiếp tục thúc đẩy quyền bình đẳng cho cộng đồng LGBT như một ưu tiên hàng đầu, bên cạnh đưa ra một chính sách kinh tế hiệu quả, nhằm thu hút sự ủng hộ trở lại của giới trẻ Đài Loan. 

Trong Dự án Hy vọng Quốc gia (National Project of Hope)—kế hoạch chi tiết về các chính sách quốc gia mà ông Lại công bố vào tháng 12/2023 trong thời gian tranh cử tổng thống và được xem là nền tảng quản trị của chính quyền ông Lại trong thời gian tới, thúc đẩy quyền bình đẳng cho người LGBT là một trong tám ưu tiên của ông về bình đẳng giới. Theo đó, kế hoạch nêu rõ hai mục tiêu liên quan đến vấn đề LGBT: (1) Tiếp tục tích cực thúc đẩy giáo dục về bình đẳng giới trong trường học, nơi làm việc và xã hội, thực hiện các biện pháp về bình đẳng, tạo ra một môi trường thân thiện cho quyền bình đẳng; (2) Đảm bảo các gia đình LGBT có quyền tiếp cận bình đẳng vào các dịch vụ phúc lợi xã hội và có cơ hội phát triển tự do, theo đuổi một xã hội bình đẳng, nơi mọi người có thể “thoải mái là chính mình”. Điều này cho thấy chính quyền của ông Lại rất quan tâm tới việc thúc đẩy quyền bình đẳng của cộng đồng LGBT—hiện đang dần trở thành bản sắc mới của người dân Đài Loan dưới “chiếc ô của nền dân chủ” (umbrella of democracy).

Tuy nhiên, với sự thất bại của DPP tại Viện Lập pháp khi để mất thế đa số ghế và sự nổi lên của nhân tố mới—TPP (giành 8 ghế) trong cuộc bầu cử vừa qua, chính quyền của ông Lại có thể sẽ gặp thách thức trong việc thúc đẩy các chính sách liên quan đến bình đẳng cho cộng đồng LGBT do có nguy cơ vấp phải sự phản đối của hai đảng đối lập là KMT và TPP. Để hiện thực hóa cam kết của mình, ông Lại cần sẵn sàng trao đổi và hợp tác với các đảng đối lập và thậm chí bên trong đảng cầm quyền để đưa quỹ đạo chính sách về một xã hội Đài Loan bình đẳng, đa dạng và đa nguyên tiến lên phía trước. Là một quốc gia dân chủ tiến bộ, nơi các quyền tự do cá nhân và quyền con người được coi trọng, vấn đề LGBT nên màng tính phi đảng phái (người viết nhấn mạnh) thay vì bị coi là “con bài” cho các mục đích chính trị hóa. 

Tóm lại, chiến thắng của ông Lại trong cuộc bầu cử Đài Loan 2024, với chương trình nghị sự cấp tiến, và sự tham gia tích cực của cộng đồng LGBT vào hệ thống chính trị, mở ra nhiều hy vọng cho phong trào LGBT tại quốc gia này. Đài Loan dưới thời tân Tổng thống Lại cần tiếp tục đi trên con đường hướng tới sự bình đẳng dành cho quyền LGBT, cũng như quyền con người, để biến Đài Loan thành một quốc gia của sự hy vọng và đáng ngưỡng mộ đối với cộng đồng quốc tế. Trong khi thế giới biết đến Đài Loan chủ yếu qua những căng thẳng giữa nước này với Trung Quốc, thì các giá trị tự do, dân chủ và bình đẳng mà quốc gia này thúc đẩy, nỗ lực gìn giữ và phát huy như một “quyền lực mềm” (soft power) đã khiến người dân nước này tự hào và được quốc tế coi là bài học đáng suy ngẫm cho sự đấu tranh vì dân chủ và xã hội đa dạng.