Đại án Vạn Thịnh Phát và “vùng xám” trong thanh tra tham nhũng ở Việt Nam
Vụ bê bối không chỉ diễn ra ở lĩnh vực bất động sản, ngân hàng mà còn liên quan đến cơ quan điều tra, qua đó bộc lộ những góc khuất về tính liêm chính và năng lực của một số cá nhân trong các cơ quan quản lý.
Vụ tham nhũng hàng tỷ USD liên quan đến tập đoàn Vạn Thịnh Phát (VTP) và Ngân hàng Thương mại Cổ phần Sài Gòn (SCB) đang khiến cơ quan quản lý và người dân choáng ngợp về số tiền phạm tội khổng lồ. Bên cạnh đó, một mạng lưới chằng chịt các “chiêu trò” của bà Trương Mỹ Lan (Chủ tịch Tập đoàn VTP) – theo như cơ quan điều tra đã chỉ ra – nổi bật là chỉ đạo thành lập hàng nghìn công ty “ma”, tạo các khoản vay khống, và hối lộ để lũng đoạn ngân hàng SBC – càng khiến dư luận bức xúc.
Số tiền thiệt hại trong vụ án có lẽ là lớn nhất trong lịch sử tài chính ngân hàng của Việt Nam khi bà Lan và đồng phạm đã rút ruột ngân hàng SCB với số tiền hơn 1 triệu tỷ đồng và khi GDP của Việt Nam năm 2023 ước tính đạt khoảng 433,3 tỷ USD, con số tham nhũng này vào khoảng 10% GDP của Việt Nam (!). Và sẽ còn “khủng khiếp” hơn khi ta biết rằng có đến khoảng 42.000 nhà đầu tư là nạn nhân trong vụ lừa đảo của VTP.
Bà Trương Mỹ Lan bị xét xử với 3 tội danh là tham ô tài sản, đưa hối lộ, và vi phạm quy định về cho vay trong hoạt động của các tổ chức tín dụng. Khung hình phạt cao nhất mà bà Lan có thể nhận là tử hình. Tuy nhiên, điều mà người dân ngạc nhiên là tại sao các phi vụ của bà Lan và đồng phạm lại có thể trót lọt trong một khoảng thời gian quá dài. Trong trường hợp này, các cơ quan quản lý của Việt Nam, nhất là các cơ quan phụ trách kiểm tra, giám sát hoạt động của ngân hàng, đã tỏ ra “dễ tổn thương” (hay có thể nói là đã bị “qua mặt”) trước việc VTP có thể dễ dàng thành lập các tập đoàn vỏ bọc, sở hữu chéo phức tạp, cũng như thiếu thẩm định kỹ càng và qua đó để xảy ra tham ô tại ngân hàng SCB. Đại án kinh tế tại Ngân hàng Xây dựng và Ngân hàng Đại Dương (OceanBank) trước vụ ngân hàng SCB đã khiến các ngân hàng này rơi vào khủng hoảng là những bài học đáng ra phải được chú ý.
Cùng với tình trạng tham nhũng, việc quản lý yếu kém của ngân hàng và những rủi ro trong thị trường bất động sản đang thách thức tính ổn định của nền kinh tế, và sự tăng trưởng của Việt Nam cũng có thể bị tác động.
Để tăng cường sức dẻo dai của nền kinh tế, Việt Nam – trong nhiều năm qua – đã “trải thảm đỏ” để thu hút các nhà đầu tư nước ngoài. Tuy nhiên, trường hợp “đại án” của bà Lan là một lời nhắc nhở rằng tình trạng tham nhũng tràn lan và thái độ không sẵn sàng giải quyết các vấn đề cơ bản trong hệ thống ngân hàng cũng như cải thiện quản lý kinh tế có thể làm chậm lại tốc độ tăng trưởng của Việt Nam và thậm chí làm nản lòng các nhà đầu tư trong bối cảnh Việt Nam đề cao hội nhập kinh tế quốc tế hiệu quả để “thúc đẩy kinh tế phát triển nhanh và bền vững”. Trước vụ án VTP, vào năm 2002, vụ án Tân Hoàng Minh cũng đã tác động tiêu cực đến thị trường trái phiếu của Việt Nam, và theo đó khiến các nhà đầu tư mất niềm tin.
Bên cạnh đó, hệ thống ngân hàng của Việt Nam dường như đang bộc lộ tính “mong manh” trước các đợt rút vốn đồng loạt. Nhiều tập đoàn địa phương của Việt Nam đầu tư rất mạnh vào bất động sản, và vì cần nguồn vốn mạnh nên có các ngân hàng liên kết trong hệ sinh thái để tận dụng vốn; do đó, bất kỳ sự sụp đổ nào, như vụ ngân hàng SCB, sẽ rất có khả năng kéo theo tình trạng rút vốn ngân hàng. Ngân hàng SCB, hoạt động từ năm 2012, từng là ngân hàng có lãi suất rất lớn và huy động được số lượng lớn tiền gửi. Theo sau sự kiện VTP/SCB, thị trường trái phiếu của Việt Nam đã biến động mạnh và hoạt động phát hành trái phiếu doanh nghiệp bị chậm lại đáng kể vì các nhà đầu tư bắt đầu thận trọng hơn, bởi các ngân hàng rất có thể được sử dụng như công cụ tài chính để cấp vốn cho các công ty lớn, như trường hợp của VTP. Hệ quả từ vấn đề trái phiếu là tình trạng thiếu hụt vốn xảy ra trong các thị trường bất động sản. Thị trường bất động sản, dù không hẳn là “đóng băng” như vài năm trước đó, vẫn còn nhiều khó khăn và chậm phục hồi.
Các thách thức này diễn biến trong bối cảnh mà “sức khoẻ” của các ngân hàng Việt Nam đang được quan tâm. Hàng loạt các ngân hàng “có khẩu vị rủi ro thấp” đều có nợ xấu tăng, như ngân hàng Bản Việt (BVBank), ngân hàng thương mại cổ phần Á Châu (ACB), ngân hàng Tiên Phong (TPBank), ngân hàng Bắc Á, trong khi có dấu hiệu cho thấy sự lao dốc về chất lượng tín dụng của nhiều ngân hàng. Các ngân hàng có tỷ trọng cho vay bất động sản cao như ngân hàng thương mại cổ phần Kỹ Thương Việt Nam (Techcombank), ngân hàng thương mại cổ phần Quân đội (MB) và ngân hàng thương mại cổ phần Việt Nam Thịnh Vượng (VPBank) cũng đang đối mặt với áp lực gia tăng nợ xấu. Cho đến nay, vấn đề xử lý và thu hồi nợ xấu vẫn gặp nhiều khó khăn, và đây không chỉ là vấn đề của riêng ngành ngân hàng, mà còn là của nền kinh tế, “bởi ngân hàng cho vay phục vụ nền kinh tế, đảm bảo mục tiêu tăng trưởng”. Vụ bê bối VTP/SCB rất có thể sẽ là “thanh gươm của Damocles” (sword of Damocles) [vốn ám chỉ các nguy hiểm và tình huống bấp bênh có thể gây ra bởi bất cẩn, sai lầm, hay thậm chí sự điên rồ] treo lơ lửng trên đầu các ngân hàng trong nước.
Trong khi thận trọng đối với các dự án bất động sản, các ngân hàng đã thắt chặt các khoản vay đối với các doanh nghiệp bất động sản (trong khi các quan chức cũng “nhát tay” khi phê duyệt các dự án mới). Tuy vậy, các biện pháp tức thời này có thể khiến người dân lạc quan trở lại và theo đó là tin tưởng vào ngân hàng hay không vẫn cần được theo dõi.
Có thể mất thời gian khá lâu để người dân có thể khôi phục niềm tin đối với các ngân hàng, khi trước cám dỗ của đồng tiền, hàng loạt các lãnh đạo và nhân viên ngân hàng SCB có thể bị một cá nhân là bà Lan – với các âm mưu được chuẩn bị công phu – đã “chi phối, lũng đoạn, chỉ đạo toàn bộ hoạt động của ngân hàng này”. Rốt cuộc, ngoài bà Lan với quyền lực thao túng cổ phần gần như tuyệt đối (85% - 91,5% cổ phần), những người trực tiếp “rút ruột” ngân hàng SCB lại là những cán bộ của ngân hàng này!
Người dân cũng có quyền nghi ngờ về sự minh bạch trong hoạt động của các ngân hàng và mức độ rủi ro mà họ có thể gánh chịu nếu có những ngân hàng đi theo vết xe đổ của ngân hàng SCB. Zachary Abuza, giáo sư chiến lược an ninh quốc gia tại US National War College ở Washington (Mỹ), cho rằng vụ án VTP/SCB sẽ đặt ra nghi vấn về hoạt động kinh doanh của các ngân hàng khác. Ông đặt câu hỏi: “Nếu bà Lan có thể hối lộ các cơ quan quản lý 5,2 triệu USD để bỏ qua các khoản nợ xấu và các hành vi phạm tội khác [tại ngân hàng SCB], tại sao các ngân hàng khác lại không?”
Vụ bê bối Trương Mỹ Lan là lời nhắc nhở rõ ràng về tính chất lan tràn của gian lận và tham nhũng - những vấn đề đe doạ nghiêm trọng sự phát triển của nền kinh tế. Bên cạnh đó, đại án này cũng bộc lộ những thách thức liên quan đến mối liên kết giữa các tập đoàn và các cơ quan quản lý trong nước. Nếu trước đây, cuộc chiến chống tham nhũng thường tập trung vào các quan chức chính trị thì nay nó đã mở rộng ra ở lĩnh vực tư nhân, cho thấy bức tranh tham nhũng hết sức phức tạp ở Việt Nam.
Các bê bối ở lĩnh vực này cũng gây ra những tác động lâu dài, có thể làm chậm lại các tham vọng kinh doanh và đầu tư trong nước. Các nhà phân tích cũng quan ngại rằng vụ án tham nhũng của bà Lan đã làm sứt mẻ niềm tin của một số doanh nghiệp tư nhân ở Việt Nam và khiến họ thêm lo ngại về những rủi ro khi hoạt động trong nước và các công ty nhà nước mà họ hợp tác. Bên cạnh đó, chiến dịch chống tham nhũng cũng khiến các quan chức chính phủ ngần ngại phê duyệt các dự án vì lo sợ rằng chúng có thể dính líu đến hối lộ.
Bê bối ở khu vực tư nhân cho thấy quyền lực của các cá nhân nắm quyền lớn đến mức nào, và khi các đại án tham nhũng trở nên quá lớn thì không chỉ nền kinh tế, nhất là thị trường bất động sản và trái phiếu doanh nghiệp, bị ảnh hưởng, mà uy tín chính trị của Việt Nam cũng bị tổn thương. Vào tháng 6/2022, trong bài phát biểu tại Hội nghị toàn quốc tổng kết 10 năm công tác đấu tranh phòng, chống tham nhũng giai đoạn 2012 - 2022, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đồng thời là Trưởng Ban chỉ đạo Trung ương về phòng, chống tham nhũng, tiêu cực nhấn mạnh “Tham nhũng, tiêu cực vẫn là một trong những “kẻ thù hung ác”, nguy cơ đe doạ sự tồn vong của Đảng và chế độ ta”. Bên cạnh đó, “nạn tham nhũng” (và tệ quan liêu) được xác định là một trong “bốn nguy cơ” đe doạ sự ổn định và phát triển của đất nước. Như vậy, cuộc chiến chống tham nhũng đã làm bộc lộ những góc tối trong nền kinh tế và chính trị Việt Nam khi các lãnh đạo doanh nghiệp có khả năng thao túng các ngân hàng và tác động đến thị trường bất động sản trong nước.
Một vấn đề quan trọng là Cục trưởng Đỗ Thị Nhàn, Trưởng đoàn thanh tra giám sát ngân hàng thuộc Ngân hàng Nhà nước, đã nhận hối lộ 5,2 triệu USD từ bà Lan. Cũng chính bà Nhàn đã “tư vấn” cách làm để “làm mờ” sai phạm của SCB, “tìm cách tháo gỡ” những sai phạm của ngân hàng SCB. Bên cạnh đó, các thành viên đoàn thanh tra cũng nhận tiền và quà bồi dưỡng “từ vài chục triệu đến vài nghìn USD”. Liệu rằng bà Nhàn và các thành viên trong đoàn thanh tra có “bỏ túi riêng” trong quá trình làm việc với các doanh nghiệp và ngân hàng khác hay không, và nếu có, số tiền hối lộ có thể lớn đến mức nào?!
Dù cuộc chiến chống tham nhũng là rất cần thiết, nó cũng khiến các nhà đầu tư nước ngoài lo ngại, và vụ VTP xảy ra vào thời điểm Việt Nam đang cố gắng thu hút các nhà đầu tư trong bối cảnh các doanh nghiệp đang cân nhắc rời khỏi Trung Quốc vì những rủi ro trong chiến tranh thương mại Mỹ - Trung. Việt Nam là một trong những nước hưởng lợi lớn nhất từ việc các nhà sản xuất đang tìm cách đa dạng hóa chuỗi cung ứng của họ ngoài Trung Quốc khi căng thẳng địa chính trị giữa Washington và Bắc Kinh gia tăng. Cụ thể là các nhà đầu tư ngày càng hướng tới Việt Nam như một điểm đến thay thế ở châu Á với ít rủi ro kinh tế và chính trị hơn.
Trong bối cảnh đó, một nền kinh tế đang phát triển với ưu tiên cho việc thu hút đầu tư nước ngoài như Việt Nam có thể sẽ giảm tính cạnh tranh vì các bê bối tham nhũng. Trong khi các cơ quan quản lý có lẽ không khỏi choáng ngợp với vụ lừa đảo có quy mô to lớn này thì câu hỏi cần suy nghĩ là liệu chính phủ có đủ năng lực để bảo vệ hệ thống ngân hàng, thị trường trái phiếu và nền kinh tế tổng thể hay không. Nếu câu trả lời là có, điều đó cần phải được chứng minh bằng những chính sách và hành động quyết liệt hơn nữa.
Cho đến nay, vụ bê bối VTP/SCB có lẽ mới chỉ là “phần nổi của tảng băng chìm” trong việc vạch trần tham nhũng ở Việt Nam. Dù chỉ là “phần nổi” thì tác động của nó cũng vô cùng to lớn, thế mới biết, “phần chìm” có thể sẽ khủng khiếp đến mức nào. Có lẽ, việc nghiêm túc xem xét mối quan hệ giữa các tập đoàn, ngân hàng và các cơ quan công quyền – dù có phần chậm trễ – nhưng là rất cần thiết. Đã đến lúc việc buông lỏng quản lý cũng cần được răn đe và nhận án phạt cao hơn, thay vì chỉ quan tâm đến chủ mưu và các bị cáo có mối quan hệ gần gũi.
Vụ tham nhũng hàng tỷ USD liên quan đến tập đoàn Vạn Thịnh Phát (VTP) và Ngân hàng Thương mại Cổ phần Sài Gòn (SCB) đang khiến cơ quan quản lý và người dân choáng ngợp về số tiền phạm tội khổng lồ. Bên cạnh đó, một mạng lưới chằng chịt các “chiêu trò” của bà Trương Mỹ Lan (Chủ tịch Tập đoàn VTP) – theo như cơ quan điều tra đã chỉ ra – nổi bật là chỉ đạo thành lập hàng nghìn công ty “ma”, tạo các khoản vay khống, và hối lộ để lũng đoạn ngân hàng SBC – càng khiến dư luận bức xúc.
Số tiền thiệt hại trong vụ án có lẽ là lớn nhất trong lịch sử tài chính ngân hàng của Việt Nam khi bà Lan và đồng phạm đã rút ruột ngân hàng SCB với số tiền hơn 1 triệu tỷ đồng và khi GDP của Việt Nam năm 2023 ước tính đạt khoảng 433,3 tỷ USD, con số tham nhũng này vào khoảng 10% GDP của Việt Nam (!). Và sẽ còn “khủng khiếp” hơn khi ta biết rằng có đến khoảng 42.000 nhà đầu tư là nạn nhân trong vụ lừa đảo của VTP.
Bà Trương Mỹ Lan bị xét xử với 3 tội danh là tham ô tài sản, đưa hối lộ, và vi phạm quy định về cho vay trong hoạt động của các tổ chức tín dụng. Khung hình phạt cao nhất mà bà Lan có thể nhận là tử hình. Tuy nhiên, điều mà người dân ngạc nhiên là tại sao các phi vụ của bà Lan và đồng phạm lại có thể trót lọt trong một khoảng thời gian quá dài. Trong trường hợp này, các cơ quan quản lý của Việt Nam, nhất là các cơ quan phụ trách kiểm tra, giám sát hoạt động của ngân hàng, đã tỏ ra “dễ tổn thương” (hay có thể nói là đã bị “qua mặt”) trước việc VTP có thể dễ dàng thành lập các tập đoàn vỏ bọc, sở hữu chéo phức tạp, cũng như thiếu thẩm định kỹ càng và qua đó để xảy ra tham ô tại ngân hàng SCB. Đại án kinh tế tại Ngân hàng Xây dựng và Ngân hàng Đại Dương (OceanBank) trước vụ ngân hàng SCB đã khiến các ngân hàng này rơi vào khủng hoảng là những bài học đáng ra phải được chú ý.
Cùng với tình trạng tham nhũng, việc quản lý yếu kém của ngân hàng và những rủi ro trong thị trường bất động sản đang thách thức tính ổn định của nền kinh tế, và sự tăng trưởng của Việt Nam cũng có thể bị tác động.
Để tăng cường sức dẻo dai của nền kinh tế, Việt Nam – trong nhiều năm qua – đã “trải thảm đỏ” để thu hút các nhà đầu tư nước ngoài. Tuy nhiên, trường hợp “đại án” của bà Lan là một lời nhắc nhở rằng tình trạng tham nhũng tràn lan và thái độ không sẵn sàng giải quyết các vấn đề cơ bản trong hệ thống ngân hàng cũng như cải thiện quản lý kinh tế có thể làm chậm lại tốc độ tăng trưởng của Việt Nam và thậm chí làm nản lòng các nhà đầu tư trong bối cảnh Việt Nam đề cao hội nhập kinh tế quốc tế hiệu quả để “thúc đẩy kinh tế phát triển nhanh và bền vững”. Trước vụ án VTP, vào năm 2002, vụ án Tân Hoàng Minh cũng đã tác động tiêu cực đến thị trường trái phiếu của Việt Nam, và theo đó khiến các nhà đầu tư mất niềm tin.
Bên cạnh đó, hệ thống ngân hàng của Việt Nam dường như đang bộc lộ tính “mong manh” trước các đợt rút vốn đồng loạt. Nhiều tập đoàn địa phương của Việt Nam đầu tư rất mạnh vào bất động sản, và vì cần nguồn vốn mạnh nên có các ngân hàng liên kết trong hệ sinh thái để tận dụng vốn; do đó, bất kỳ sự sụp đổ nào, như vụ ngân hàng SCB, sẽ rất có khả năng kéo theo tình trạng rút vốn ngân hàng. Ngân hàng SCB, hoạt động từ năm 2012, từng là ngân hàng có lãi suất rất lớn và huy động được số lượng lớn tiền gửi. Theo sau sự kiện VTP/SCB, thị trường trái phiếu của Việt Nam đã biến động mạnh và hoạt động phát hành trái phiếu doanh nghiệp bị chậm lại đáng kể vì các nhà đầu tư bắt đầu thận trọng hơn, bởi các ngân hàng rất có thể được sử dụng như công cụ tài chính để cấp vốn cho các công ty lớn, như trường hợp của VTP. Hệ quả từ vấn đề trái phiếu là tình trạng thiếu hụt vốn xảy ra trong các thị trường bất động sản. Thị trường bất động sản, dù không hẳn là “đóng băng” như vài năm trước đó, vẫn còn nhiều khó khăn và chậm phục hồi.
Các thách thức này diễn biến trong bối cảnh mà “sức khoẻ” của các ngân hàng Việt Nam đang được quan tâm. Hàng loạt các ngân hàng “có khẩu vị rủi ro thấp” đều có nợ xấu tăng, như ngân hàng Bản Việt (BVBank), ngân hàng thương mại cổ phần Á Châu (ACB), ngân hàng Tiên Phong (TPBank), ngân hàng Bắc Á, trong khi có dấu hiệu cho thấy sự lao dốc về chất lượng tín dụng của nhiều ngân hàng. Các ngân hàng có tỷ trọng cho vay bất động sản cao như ngân hàng thương mại cổ phần Kỹ Thương Việt Nam (Techcombank), ngân hàng thương mại cổ phần Quân đội (MB) và ngân hàng thương mại cổ phần Việt Nam Thịnh Vượng (VPBank) cũng đang đối mặt với áp lực gia tăng nợ xấu. Cho đến nay, vấn đề xử lý và thu hồi nợ xấu vẫn gặp nhiều khó khăn, và đây không chỉ là vấn đề của riêng ngành ngân hàng, mà còn là của nền kinh tế, “bởi ngân hàng cho vay phục vụ nền kinh tế, đảm bảo mục tiêu tăng trưởng”. Vụ bê bối VTP/SCB rất có thể sẽ là “thanh gươm của Damocles” (sword of Damocles) [vốn ám chỉ các nguy hiểm và tình huống bấp bênh có thể gây ra bởi bất cẩn, sai lầm, hay thậm chí sự điên rồ] treo lơ lửng trên đầu các ngân hàng trong nước.
Trong khi thận trọng đối với các dự án bất động sản, các ngân hàng đã thắt chặt các khoản vay đối với các doanh nghiệp bất động sản (trong khi các quan chức cũng “nhát tay” khi phê duyệt các dự án mới). Tuy vậy, các biện pháp tức thời này có thể khiến người dân lạc quan trở lại và theo đó là tin tưởng vào ngân hàng hay không vẫn cần được theo dõi.
Có thể mất thời gian khá lâu để người dân có thể khôi phục niềm tin đối với các ngân hàng, khi trước cám dỗ của đồng tiền, hàng loạt các lãnh đạo và nhân viên ngân hàng SCB có thể bị một cá nhân là bà Lan – với các âm mưu được chuẩn bị công phu – đã “chi phối, lũng đoạn, chỉ đạo toàn bộ hoạt động của ngân hàng này”. Rốt cuộc, ngoài bà Lan với quyền lực thao túng cổ phần gần như tuyệt đối (85% - 91,5% cổ phần), những người trực tiếp “rút ruột” ngân hàng SCB lại là những cán bộ của ngân hàng này!
Người dân cũng có quyền nghi ngờ về sự minh bạch trong hoạt động của các ngân hàng và mức độ rủi ro mà họ có thể gánh chịu nếu có những ngân hàng đi theo vết xe đổ của ngân hàng SCB. Zachary Abuza, giáo sư chiến lược an ninh quốc gia tại US National War College ở Washington (Mỹ), cho rằng vụ án VTP/SCB sẽ đặt ra nghi vấn về hoạt động kinh doanh của các ngân hàng khác. Ông đặt câu hỏi: “Nếu bà Lan có thể hối lộ các cơ quan quản lý 5,2 triệu USD để bỏ qua các khoản nợ xấu và các hành vi phạm tội khác [tại ngân hàng SCB], tại sao các ngân hàng khác lại không?”
Vụ bê bối Trương Mỹ Lan là lời nhắc nhở rõ ràng về tính chất lan tràn của gian lận và tham nhũng - những vấn đề đe doạ nghiêm trọng sự phát triển của nền kinh tế. Bên cạnh đó, đại án này cũng bộc lộ những thách thức liên quan đến mối liên kết giữa các tập đoàn và các cơ quan quản lý trong nước. Nếu trước đây, cuộc chiến chống tham nhũng thường tập trung vào các quan chức chính trị thì nay nó đã mở rộng ra ở lĩnh vực tư nhân, cho thấy bức tranh tham nhũng hết sức phức tạp ở Việt Nam.
Các bê bối ở lĩnh vực này cũng gây ra những tác động lâu dài, có thể làm chậm lại các tham vọng kinh doanh và đầu tư trong nước. Các nhà phân tích cũng quan ngại rằng vụ án tham nhũng của bà Lan đã làm sứt mẻ niềm tin của một số doanh nghiệp tư nhân ở Việt Nam và khiến họ thêm lo ngại về những rủi ro khi hoạt động trong nước và các công ty nhà nước mà họ hợp tác. Bên cạnh đó, chiến dịch chống tham nhũng cũng khiến các quan chức chính phủ ngần ngại phê duyệt các dự án vì lo sợ rằng chúng có thể dính líu đến hối lộ.
Bê bối ở khu vực tư nhân cho thấy quyền lực của các cá nhân nắm quyền lớn đến mức nào, và khi các đại án tham nhũng trở nên quá lớn thì không chỉ nền kinh tế, nhất là thị trường bất động sản và trái phiếu doanh nghiệp, bị ảnh hưởng, mà uy tín chính trị của Việt Nam cũng bị tổn thương. Vào tháng 6/2022, trong bài phát biểu tại Hội nghị toàn quốc tổng kết 10 năm công tác đấu tranh phòng, chống tham nhũng giai đoạn 2012 - 2022, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đồng thời là Trưởng Ban chỉ đạo Trung ương về phòng, chống tham nhũng, tiêu cực nhấn mạnh “Tham nhũng, tiêu cực vẫn là một trong những “kẻ thù hung ác”, nguy cơ đe doạ sự tồn vong của Đảng và chế độ ta”. Bên cạnh đó, “nạn tham nhũng” (và tệ quan liêu) được xác định là một trong “bốn nguy cơ” đe doạ sự ổn định và phát triển của đất nước. Như vậy, cuộc chiến chống tham nhũng đã làm bộc lộ những góc tối trong nền kinh tế và chính trị Việt Nam khi các lãnh đạo doanh nghiệp có khả năng thao túng các ngân hàng và tác động đến thị trường bất động sản trong nước.
Một vấn đề quan trọng là Cục trưởng Đỗ Thị Nhàn, Trưởng đoàn thanh tra giám sát ngân hàng thuộc Ngân hàng Nhà nước, đã nhận hối lộ 5,2 triệu USD từ bà Lan. Cũng chính bà Nhàn đã “tư vấn” cách làm để “làm mờ” sai phạm của SCB, “tìm cách tháo gỡ” những sai phạm của ngân hàng SCB. Bên cạnh đó, các thành viên đoàn thanh tra cũng nhận tiền và quà bồi dưỡng “từ vài chục triệu đến vài nghìn USD”. Liệu rằng bà Nhàn và các thành viên trong đoàn thanh tra có “bỏ túi riêng” trong quá trình làm việc với các doanh nghiệp và ngân hàng khác hay không, và nếu có, số tiền hối lộ có thể lớn đến mức nào?!
Dù cuộc chiến chống tham nhũng là rất cần thiết, nó cũng khiến các nhà đầu tư nước ngoài lo ngại, và vụ VTP xảy ra vào thời điểm Việt Nam đang cố gắng thu hút các nhà đầu tư trong bối cảnh các doanh nghiệp đang cân nhắc rời khỏi Trung Quốc vì những rủi ro trong chiến tranh thương mại Mỹ - Trung. Việt Nam là một trong những nước hưởng lợi lớn nhất từ việc các nhà sản xuất đang tìm cách đa dạng hóa chuỗi cung ứng của họ ngoài Trung Quốc khi căng thẳng địa chính trị giữa Washington và Bắc Kinh gia tăng. Cụ thể là các nhà đầu tư ngày càng hướng tới Việt Nam như một điểm đến thay thế ở châu Á với ít rủi ro kinh tế và chính trị hơn.
Trong bối cảnh đó, một nền kinh tế đang phát triển với ưu tiên cho việc thu hút đầu tư nước ngoài như Việt Nam có thể sẽ giảm tính cạnh tranh vì các bê bối tham nhũng. Trong khi các cơ quan quản lý có lẽ không khỏi choáng ngợp với vụ lừa đảo có quy mô to lớn này thì câu hỏi cần suy nghĩ là liệu chính phủ có đủ năng lực để bảo vệ hệ thống ngân hàng, thị trường trái phiếu và nền kinh tế tổng thể hay không. Nếu câu trả lời là có, điều đó cần phải được chứng minh bằng những chính sách và hành động quyết liệt hơn nữa.
Cho đến nay, vụ bê bối VTP/SCB có lẽ mới chỉ là “phần nổi của tảng băng chìm” trong việc vạch trần tham nhũng ở Việt Nam. Dù chỉ là “phần nổi” thì tác động của nó cũng vô cùng to lớn, thế mới biết, “phần chìm” có thể sẽ khủng khiếp đến mức nào. Có lẽ, việc nghiêm túc xem xét mối quan hệ giữa các tập đoàn, ngân hàng và các cơ quan công quyền – dù có phần chậm trễ – nhưng là rất cần thiết. Đã đến lúc việc buông lỏng quản lý cũng cần được răn đe và nhận án phạt cao hơn, thay vì chỉ quan tâm đến chủ mưu và các bị cáo có mối quan hệ gần gũi.
Từ khoá: Đại án Vạn Thịnh Phát Trương Mỹ Lan tham nhũng hối lộ Việt Nam
