ASEAN, Mỹ, hay Trung Quốc? Kiểm tra vai trò hoà giải của bên thứ ba trong xung đột Campuchia - Thái Lan
Khủng hoảng Campuchia - Thái Lan là phép thử đối với vai trò và sự gắn kết của ASEAN, đồng thời là “thước đo” ảnh hưởng của các cường quốc đối với các vấn đề an ninh tại Đông Nam Á.
Xung đột biên giới giữa Thái Lan và Campuchia bùng phát sau khi căng thẳng leo thang nhanh chóng, khi cả hai bên liên tục cáo buộc đối phương là bên khơi mào giao tranh. Với hơn 30 người thiệt mạng và hơn 200.000 người phải di tản tính đến ngày 26/7, đây là cuộc đụng độ nghiêm trọng nhất giữa hai quốc gia Đông Nam Á trong hơn một thập kỷ. Trong tình thế đó, vai trò của bên thứ ba – ASEAN, hay (các) cường quốc – trở thành yếu tố then chốt định hình các chiều hướng của tiến trình hòa giải cuộc xung đột này.
Nỗ lực hoà giải của ASEAN
Kể từ khi cuộc xung đột nổ ra vào ngày 24/7, ASEAN đã sớm có những động thái can thiệp trong vai trò trung gian hoà giải. Cho đến nay, Thủ tướng Malaysia Anwar Ibrahim - đại diện nước Chủ tịch ASEAN năm nay, đã kêu gọi chấm dứt chiến sự và cam kết sẽ đối thoại với những người đồng cấp ở Thái Lan và Campuchia với lưu ý rằng “hòa bình là lựa chọn duy nhất có sẵn”.
Song song đó, Bộ Ngoại giao Singapore cũng đã đưa ra một tuyên bố kêu gọi giảm leo thang căng thẳng thông qua các biện pháp ngoại giao và lặp lại lời kêu gọi hai bên kiềm chế và đối thoại của Thủ tướng Singapore Lawrence Wong vào ngày 2/7. Các quốc gia thành viên ASEAN khác, bao gồm Philippines, Indonesia, Lào và Việt Nam, cũng đưa ra tuyên bố ngoại giao bày tỏ quan ngại về căng thẳng hiện nay.
Tuy nhiên, nỗ lực của khối gặp trở ngại bởi lập trường cứng rắn và đôi khi thiếu nhất quán của Thái Lan, khi quốc gia này ưu tiên cách tiếp cận song phương để giải quyết vấn đề và từ chối sự tham gia của bên trung gian. Mặc dù Malaysia đã đưa ra một đề xuất ngừng bắn được Campuchia chấp thuận, Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Thái Lan, Nikorndej Balankura, đã tuyên bố thẳng thắn: “Tôi không nghĩ chúng ta cần bất kỳ sự hòa giải nào từ một quốc gia thứ ba”. Sau đó, Bangkok đồng ý về nguyên tắc nhưng lại nhấn mạnh rằng bất kỳ lệnh ngừng bắn nào cũng phải dựa trên “các điều kiện phù hợp với tình hình trên thực địa”, một lập trường cho thấy sự do dự và đặt ra những rào cản cho vai trò trung gian của ASEAN.
Ông Nikorndej Balankura hôm 25/7 cho biết “Tôi không nghĩ chúng ta cần bất kỳ sự hòa giải nào từ một quốc gia thứ ba”. Sau đó, Thái Lan ghi nhận đề nghị ngừng bắn của ASEAN nhưng nhấn mạnh sự cần thiết phải bảo vệ chủ quyền và công dân của mình, khi Campuchia tiếp tục các cuộc tấn công. Cũng trong cùng ngày, Quyền Thủ tướng Thái Lan Phumtham Wechayachai trả lời báo chí hôm 25/7 rằng giao tranh biên giới “có thể phát triển thành chiến tranh” và công bố thiết quân luật ở 8 quận dọc biên giới.
Từ thực tế chiến trường, năng lực của quân đội Thái Lan hơn phía Campuchia cả về con người và vũ khí. Thái Lan có 361.000 binh lính tại ngũ trải rộng trên tất cả các nhánh của quân đội trên khắp vương quốc, gấp ba lần so với Campuchia. Thái Lan cũng đứng ở vị trí cao hơn (thứ 14) trong bảng xếp hạng năng lực quân sự của 27 quốc gia trong khu vực, so với Campuchia ở vị trí thứ 23. Với năng lực quân sự vượt trội, Thái Lan dường như tự tin vào khả năng sử dụng chiến thuật “bên miệng hố chiến tranh” (brinkmanship) nhằm gây sức ép và buộc Campuchia phải xuống thang trước. Thật vậy, sau khi căng thẳng vũ trang leo thang đến mức làm thiệt mạng 13 công dân Campuchia, trong đó có 8 binh lính, Phnom Penh ngày 25/7 đã tuyên bố kêu gọi ngừng bắn “vô điều kiện”, nhấn mạnh mong muốn đạt được “các giải pháp hoà bình cho tranh chấp”.
Tuy nhiên, phía Thái Lan lại có phản ứng dè dặt. Cũng trong ngày 25/7, Bộ Ngoại giao nước này tuyên bố rằng Bangkok “hoàn toàn đồng ý về nguyên tắc và sẵn sàng xem xét” đề nghị ngừng bắn của Thủ tướng Anwar, song đồng thời nhấn mạnh rằng “bất kỳ lệnh ngừng bắn nào cũng phải dựa trên các điều kiện thích hợp và phù hợp với tình hình trên thực địa”. Lập trường này phản ánh sự hoài nghi của Thái Lan đối với “thiện chí” của Campuchia, rằng có thể Bangkok không loại trừ khả năng Phnom Penh chỉ kêu gọi ngừng bắn về mặt tuyên bố, nhưng vẫn tiếp tục làm leo thang căng thẳng trên thực địa.
Về khía cạnh tích cực, Chủ tịch ASEAN năm nay đã nhanh chóng thể hiện vai trò của mình thông qua các nỗ lực ngoại giao và phát đi tín hiệu đoàn kết từ nhiều quốc gia thành viên. Tuy nhiên, hiệu quả hòa giải vẫn bị hạn chế do bầu không khí đối đầu giữa Campuchia và Thái Lan, cũng như thực tế là các xung đột biên giới như thế này thường được các bên ưu tiên xử lý thông qua kênh song phương hơn là cơ chế đa phương.
Phản ứng của Trung Quốc và Mỹ
Trong bối cảnh ASEAN gặp khó khăn trong việc gây áp lực lên Campuchia và Thái Lan để chấm dứt xung đột, vai trò của các cường quốc, đặc biệt là Trung Quốc và Mỹ, có ý nghĩa then chốt.
Trước cuộc chiến không cân sức giữa Thái Lan và Campuchia, Bắc Kinh bị đặt vào tâm điểm nghi vấn là nhà cung cấp vũ khí cho Phnom Penh nhằm chống lại Bangkok. Theo báo cáo của Viện Quốc tế Nghiên cứu chiến lược (IISS), quân đội non trẻ của Campuchia có “các liên kết quốc phòng quốc tế quan trọng nhất” với Trung Quốc, trong đó “Trung Quốc đã nổi lên như một nhà cung cấp chính”.
Tuy nhiên, Trung Quốc đã nhanh chóng phủ nhận việc cung cấp vũ khí cho Campuchia trong cuộc xung đột này. Đại tá Sheng Wei, Phó giám đốc bộ phận Châu Á, Văn phòng Hợp tác Quân sự Quốc tế (OIMC) của Quân Giải phóng Nhân dân Trung Quốc (PLA) nhấn mạnh: “Kể từ khi căng thẳng bắt đầu dọc biên giới Thái Lan - Campuchia, Trung Quốc đã không cung cấp bất kỳ thiết bị quân sự nào cho Campuchia để sử dụng chống lại Thái Lan. Tất cả các thiết bị quân sự của Trung Quốc hiện đang được Campuchia sở hữu là kết quả của các dự án hợp tác lịch sử. Xin đừng tin vào tin tức giả mạo do các tác nhân độc hại tạo ra”.
Trên thực tế, với các liên kết kinh tế bền chặt với cả Bangkok và Phnom Penh, Bắc Kinh trở thành cường quốc khó xử nếu đứng về một bên trong cuộc chiến này. Vì vậy, Trung Quốc đã nhanh chóng vào cuộc với vai trò trung gian hòa giải. Trong một cuộc phỏng vấn ở New York hôm thứ Năm với đài truyền hình nhà nước Trung Quốc CCTV, đại sứ Trung Quốc tại Liên Hợp Quốc Fu Cong cho biết Bắc Kinh đang “đóng vai trò hòa giải để tạo điều kiện cho liên lạc giữa hai bên và hy vọng tình hình sẽ ổn định càng sớm càng tốt”. Ông Fu cũng kêu gọi hai nước “kiềm chế” và “ổn định tình hình”. Có thể nói, động cơ của Trung Quốc rất rõ ràng: xung đột đang ảnh hưởng đến hoạt động kinh tế của họ và có nguy cơ gây bất ổn lan rộng, do đó, việc ổn định tình hình là ưu tiên hàng đầu.
Đáng chú ý là, trái ngược với cách tiếp cận mềm mỏng của Trung Quốc, Mỹ lại thể hiện lập trường cứng rắn hơn khi gây áp lực trực tiếp buộc hai bên phải chấm dứt giao tranh. Theo thông báo từ Văn phòng Thủ tướng Thái Lan vào tối 27/7, các nhà lãnh đạo Thái Lan và Campuchia sẽ gặp nhau tại Malaysia trong hôm nay (ngày 28/7) để đàm phán nhằm kết thúc xung đột. Cùng thời điểm, Thủ tướng Campuchia Hun Manet cũng xác nhận sẽ dẫn đầu phái đoàn Campuchia tham dự một cuộc họp đặc biệt ở Kuala Lumpur, do Malaysia chủ trì, Mỹ đồng tổ chức và có sự tham gia của Trung Quốc. Động thái này được cho là kết quả của việc Tổng thống Mỹ Donald Trump gây sức ép mạnh mẽ lên cả hai quốc gia.
Trước đó, Tổng thống Trump tuyên bố ông đã trực tiếp nói chuyện với Thủ tướng Hun Manet và Quyền Thủ tướng Thái Lan Phumtham Wechayachai để thúc giục chấm dứt chiến sự, với áp lực rằng ông sẽ không ký kết các thỏa thuận thương mại với họ trừ khi họ chấm dứt cuộc chiến. Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio cũng đã có cuộc điện đàm với Phó Thủ tướng kiêm Ngoại trưởng Campuchia Prak Sokhonn hôm 27/7, yêu cầu Phnom Penh ngay lập tức giảm căng thẳng và chấp nhận ngừng bắn với Thái Lan trong khi tranh chấp biên giới đang leo thang.
Diễn biến này cho thấy, bên cạnh mối quan tâm lâu dài và có hệ thống của Trung Quốc đối với khu vực Đông Nam Á, nước Mỹ dưới thời “Trump 2.0” ngày càng quan tâm đến ASEAN lục địa – nơi đang xảy ra giao tranh giữa Campuchia và Thái Lan và trước nay thường ít được chú ý hơn so với ASEAN hải đảo trong các chiến lược can dự của các cường quốc.
Đặc biệt, việc chính quyền Donald Trump sử dụng công cụ thuế quan để tác động lên hành vi an ninh của các nước nhỏ cũng đặt ra câu hỏi quan trọng về tương lai trật tự Đông Nam Á trong bốn năm tới: Ai sẽ giữ vai trò trung tâm trong xử lý khủng hoảng khu vực - ASEAN, một cường quốc láng giềng truyền thống như Trung Quốc, hay nước Mỹ với một đường lối đối ngoại cứng rắn dựa trên ưu thế kinh tế và quân sự vượt trội?
Vai trò trung tâm của ASEAN đối với an ninh khu vực?
Xét trong bối cảnh cạnh tranh ảnh hưởng giữa các cường quốc, việc Mỹ “nhảy vào” làm trung gian hoà giải cho xung đột giữa Thái Lan và Campuchia đã làm lu mờ ảnh hưởng của Bắc Kinh - quốc gia chỉ lên tiếng về ngoại giao, thay vì có các hành động cụ thể để tìm kiếm vai trò lớn hơn.
Về khả năng đóng vai trò làm chủ của ASEAN đối với các vấn đề an ninh trong khu vực, vị thế của khối có khả năng bị lu mờ, đặc biệt là khi các cường quốc ngày càng gia tăng ảnh hưởng và có khả năng can thiệp sâu vào vấn đề an ninh khu vực. Trong tình hình đó, việc Thái Lan và Campuchia chấp thuận vai trò chủ trì đàm phán của Malaysia cho thấy: tinh thần tôn trọng các cơ chế khu vực của ASEAN vẫn được duy trì, bất chấp mâu thuẫn giữa các quốc gia thành viên.
Đồng thời, việc Mỹ cử đại diện ngoại giao đến Kuala Lumpur để trực tiếp hỗ trợ quá trình đàm phán cho thấy Washington vẫn tôn trọng vai trò của Chủ tịch ASEAN trong việc xử lý sự việc lần này. Đây là một tín hiệu tích cực, phản ánh rằng nỗ lực của ASEAN trong việc duy trì vai trò trung tâm (ASEAN Centrality), thúc đẩy ổn định và giải quyết khủng hoảng khu vực là có hiệu quả.
Tuy nhiên, liệu ASEAN có thể hoà giải và mang lại sự ổn định lâu dài cho quan hệ giữa Thái Lan và Campuchia hay không vẫn là điều cần theo dõi. Phản ứng của khối sẽ tiếp tục là vấn đề thu hút sự chú ý của giới quan sát trong những ngày tới, đặc biệt khi ngày kỷ niệm 58 năm thành lập Hiệp hội (8/8/1967 - 8/8/2025) đang đến gần.
Bên cạnh đó, trong bối cảnh nhạy cảm này, việc các đại sứ Thái Lan và Campuchia có cùng xuất hiện trong các hoạt động kỷ niệm hay không sẽ là một chỉ dấu mang tính biểu tượng về hướng đi của tiến trình hòa giải, dù hai bên có thể tạm thời đạt được thỏa thuận ngừng bắn trong nay mai. Đồng thời, việc gác lại bất đồng để cùng hòa mình vào không khí kỷ niệm của khối cũng thể hiện mức độ cam kết của Bangkok và Phnom Penh đối với tinh thần đoàn kết khu vực, qua đó khẳng định vai trò trung tâm của ASEAN đối với các thành viên.
Chừng nào tinh thần đoàn kết nội khối còn được duy trì, ảnh hưởng của các cường quốc bên ngoài sẽ đóng vai trò bổ trợ thay vì thay thế vai trò dẫn dắt của ASEAN.
Xung đột biên giới giữa Thái Lan và Campuchia bùng phát sau khi căng thẳng leo thang nhanh chóng, khi cả hai bên liên tục cáo buộc đối phương là bên khơi mào giao tranh. Với hơn 30 người thiệt mạng và hơn 200.000 người phải di tản tính đến ngày 26/7, đây là cuộc đụng độ nghiêm trọng nhất giữa hai quốc gia Đông Nam Á trong hơn một thập kỷ. Trong tình thế đó, vai trò của bên thứ ba – ASEAN, hay (các) cường quốc – trở thành yếu tố then chốt định hình các chiều hướng của tiến trình hòa giải cuộc xung đột này.
Nỗ lực hoà giải của ASEAN
Kể từ khi cuộc xung đột nổ ra vào ngày 24/7, ASEAN đã sớm có những động thái can thiệp trong vai trò trung gian hoà giải. Cho đến nay, Thủ tướng Malaysia Anwar Ibrahim - đại diện nước Chủ tịch ASEAN năm nay, đã kêu gọi chấm dứt chiến sự và cam kết sẽ đối thoại với những người đồng cấp ở Thái Lan và Campuchia với lưu ý rằng “hòa bình là lựa chọn duy nhất có sẵn”.
Song song đó, Bộ Ngoại giao Singapore cũng đã đưa ra một tuyên bố kêu gọi giảm leo thang căng thẳng thông qua các biện pháp ngoại giao và lặp lại lời kêu gọi hai bên kiềm chế và đối thoại của Thủ tướng Singapore Lawrence Wong vào ngày 2/7. Các quốc gia thành viên ASEAN khác, bao gồm Philippines, Indonesia, Lào và Việt Nam, cũng đưa ra tuyên bố ngoại giao bày tỏ quan ngại về căng thẳng hiện nay.
Tuy nhiên, nỗ lực của khối gặp trở ngại bởi lập trường cứng rắn và đôi khi thiếu nhất quán của Thái Lan, khi quốc gia này ưu tiên cách tiếp cận song phương để giải quyết vấn đề và từ chối sự tham gia của bên trung gian. Mặc dù Malaysia đã đưa ra một đề xuất ngừng bắn được Campuchia chấp thuận, Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Thái Lan, Nikorndej Balankura, đã tuyên bố thẳng thắn: “Tôi không nghĩ chúng ta cần bất kỳ sự hòa giải nào từ một quốc gia thứ ba”. Sau đó, Bangkok đồng ý về nguyên tắc nhưng lại nhấn mạnh rằng bất kỳ lệnh ngừng bắn nào cũng phải dựa trên “các điều kiện phù hợp với tình hình trên thực địa”, một lập trường cho thấy sự do dự và đặt ra những rào cản cho vai trò trung gian của ASEAN.
Ông Nikorndej Balankura hôm 25/7 cho biết “Tôi không nghĩ chúng ta cần bất kỳ sự hòa giải nào từ một quốc gia thứ ba”. Sau đó, Thái Lan ghi nhận đề nghị ngừng bắn của ASEAN nhưng nhấn mạnh sự cần thiết phải bảo vệ chủ quyền và công dân của mình, khi Campuchia tiếp tục các cuộc tấn công. Cũng trong cùng ngày, Quyền Thủ tướng Thái Lan Phumtham Wechayachai trả lời báo chí hôm 25/7 rằng giao tranh biên giới “có thể phát triển thành chiến tranh” và công bố thiết quân luật ở 8 quận dọc biên giới.
Từ thực tế chiến trường, năng lực của quân đội Thái Lan hơn phía Campuchia cả về con người và vũ khí. Thái Lan có 361.000 binh lính tại ngũ trải rộng trên tất cả các nhánh của quân đội trên khắp vương quốc, gấp ba lần so với Campuchia. Thái Lan cũng đứng ở vị trí cao hơn (thứ 14) trong bảng xếp hạng năng lực quân sự của 27 quốc gia trong khu vực, so với Campuchia ở vị trí thứ 23. Với năng lực quân sự vượt trội, Thái Lan dường như tự tin vào khả năng sử dụng chiến thuật “bên miệng hố chiến tranh” (brinkmanship) nhằm gây sức ép và buộc Campuchia phải xuống thang trước. Thật vậy, sau khi căng thẳng vũ trang leo thang đến mức làm thiệt mạng 13 công dân Campuchia, trong đó có 8 binh lính, Phnom Penh ngày 25/7 đã tuyên bố kêu gọi ngừng bắn “vô điều kiện”, nhấn mạnh mong muốn đạt được “các giải pháp hoà bình cho tranh chấp”.
Tuy nhiên, phía Thái Lan lại có phản ứng dè dặt. Cũng trong ngày 25/7, Bộ Ngoại giao nước này tuyên bố rằng Bangkok “hoàn toàn đồng ý về nguyên tắc và sẵn sàng xem xét” đề nghị ngừng bắn của Thủ tướng Anwar, song đồng thời nhấn mạnh rằng “bất kỳ lệnh ngừng bắn nào cũng phải dựa trên các điều kiện thích hợp và phù hợp với tình hình trên thực địa”. Lập trường này phản ánh sự hoài nghi của Thái Lan đối với “thiện chí” của Campuchia, rằng có thể Bangkok không loại trừ khả năng Phnom Penh chỉ kêu gọi ngừng bắn về mặt tuyên bố, nhưng vẫn tiếp tục làm leo thang căng thẳng trên thực địa.
Về khía cạnh tích cực, Chủ tịch ASEAN năm nay đã nhanh chóng thể hiện vai trò của mình thông qua các nỗ lực ngoại giao và phát đi tín hiệu đoàn kết từ nhiều quốc gia thành viên. Tuy nhiên, hiệu quả hòa giải vẫn bị hạn chế do bầu không khí đối đầu giữa Campuchia và Thái Lan, cũng như thực tế là các xung đột biên giới như thế này thường được các bên ưu tiên xử lý thông qua kênh song phương hơn là cơ chế đa phương.
Phản ứng của Trung Quốc và Mỹ
Trong bối cảnh ASEAN gặp khó khăn trong việc gây áp lực lên Campuchia và Thái Lan để chấm dứt xung đột, vai trò của các cường quốc, đặc biệt là Trung Quốc và Mỹ, có ý nghĩa then chốt.
Trước cuộc chiến không cân sức giữa Thái Lan và Campuchia, Bắc Kinh bị đặt vào tâm điểm nghi vấn là nhà cung cấp vũ khí cho Phnom Penh nhằm chống lại Bangkok. Theo báo cáo của Viện Quốc tế Nghiên cứu chiến lược (IISS), quân đội non trẻ của Campuchia có “các liên kết quốc phòng quốc tế quan trọng nhất” với Trung Quốc, trong đó “Trung Quốc đã nổi lên như một nhà cung cấp chính”.
Tuy nhiên, Trung Quốc đã nhanh chóng phủ nhận việc cung cấp vũ khí cho Campuchia trong cuộc xung đột này. Đại tá Sheng Wei, Phó giám đốc bộ phận Châu Á, Văn phòng Hợp tác Quân sự Quốc tế (OIMC) của Quân Giải phóng Nhân dân Trung Quốc (PLA) nhấn mạnh: “Kể từ khi căng thẳng bắt đầu dọc biên giới Thái Lan - Campuchia, Trung Quốc đã không cung cấp bất kỳ thiết bị quân sự nào cho Campuchia để sử dụng chống lại Thái Lan. Tất cả các thiết bị quân sự của Trung Quốc hiện đang được Campuchia sở hữu là kết quả của các dự án hợp tác lịch sử. Xin đừng tin vào tin tức giả mạo do các tác nhân độc hại tạo ra”.
Trên thực tế, với các liên kết kinh tế bền chặt với cả Bangkok và Phnom Penh, Bắc Kinh trở thành cường quốc khó xử nếu đứng về một bên trong cuộc chiến này. Vì vậy, Trung Quốc đã nhanh chóng vào cuộc với vai trò trung gian hòa giải. Trong một cuộc phỏng vấn ở New York hôm thứ Năm với đài truyền hình nhà nước Trung Quốc CCTV, đại sứ Trung Quốc tại Liên Hợp Quốc Fu Cong cho biết Bắc Kinh đang “đóng vai trò hòa giải để tạo điều kiện cho liên lạc giữa hai bên và hy vọng tình hình sẽ ổn định càng sớm càng tốt”. Ông Fu cũng kêu gọi hai nước “kiềm chế” và “ổn định tình hình”. Có thể nói, động cơ của Trung Quốc rất rõ ràng: xung đột đang ảnh hưởng đến hoạt động kinh tế của họ và có nguy cơ gây bất ổn lan rộng, do đó, việc ổn định tình hình là ưu tiên hàng đầu.
Đáng chú ý là, trái ngược với cách tiếp cận mềm mỏng của Trung Quốc, Mỹ lại thể hiện lập trường cứng rắn hơn khi gây áp lực trực tiếp buộc hai bên phải chấm dứt giao tranh. Theo thông báo từ Văn phòng Thủ tướng Thái Lan vào tối 27/7, các nhà lãnh đạo Thái Lan và Campuchia sẽ gặp nhau tại Malaysia trong hôm nay (ngày 28/7) để đàm phán nhằm kết thúc xung đột. Cùng thời điểm, Thủ tướng Campuchia Hun Manet cũng xác nhận sẽ dẫn đầu phái đoàn Campuchia tham dự một cuộc họp đặc biệt ở Kuala Lumpur, do Malaysia chủ trì, Mỹ đồng tổ chức và có sự tham gia của Trung Quốc. Động thái này được cho là kết quả của việc Tổng thống Mỹ Donald Trump gây sức ép mạnh mẽ lên cả hai quốc gia.
Trước đó, Tổng thống Trump tuyên bố ông đã trực tiếp nói chuyện với Thủ tướng Hun Manet và Quyền Thủ tướng Thái Lan Phumtham Wechayachai để thúc giục chấm dứt chiến sự, với áp lực rằng ông sẽ không ký kết các thỏa thuận thương mại với họ trừ khi họ chấm dứt cuộc chiến. Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio cũng đã có cuộc điện đàm với Phó Thủ tướng kiêm Ngoại trưởng Campuchia Prak Sokhonn hôm 27/7, yêu cầu Phnom Penh ngay lập tức giảm căng thẳng và chấp nhận ngừng bắn với Thái Lan trong khi tranh chấp biên giới đang leo thang.
Diễn biến này cho thấy, bên cạnh mối quan tâm lâu dài và có hệ thống của Trung Quốc đối với khu vực Đông Nam Á, nước Mỹ dưới thời “Trump 2.0” ngày càng quan tâm đến ASEAN lục địa – nơi đang xảy ra giao tranh giữa Campuchia và Thái Lan và trước nay thường ít được chú ý hơn so với ASEAN hải đảo trong các chiến lược can dự của các cường quốc.
Đặc biệt, việc chính quyền Donald Trump sử dụng công cụ thuế quan để tác động lên hành vi an ninh của các nước nhỏ cũng đặt ra câu hỏi quan trọng về tương lai trật tự Đông Nam Á trong bốn năm tới: Ai sẽ giữ vai trò trung tâm trong xử lý khủng hoảng khu vực - ASEAN, một cường quốc láng giềng truyền thống như Trung Quốc, hay nước Mỹ với một đường lối đối ngoại cứng rắn dựa trên ưu thế kinh tế và quân sự vượt trội?
Vai trò trung tâm của ASEAN đối với an ninh khu vực?
Xét trong bối cảnh cạnh tranh ảnh hưởng giữa các cường quốc, việc Mỹ “nhảy vào” làm trung gian hoà giải cho xung đột giữa Thái Lan và Campuchia đã làm lu mờ ảnh hưởng của Bắc Kinh - quốc gia chỉ lên tiếng về ngoại giao, thay vì có các hành động cụ thể để tìm kiếm vai trò lớn hơn.
Về khả năng đóng vai trò làm chủ của ASEAN đối với các vấn đề an ninh trong khu vực, vị thế của khối có khả năng bị lu mờ, đặc biệt là khi các cường quốc ngày càng gia tăng ảnh hưởng và có khả năng can thiệp sâu vào vấn đề an ninh khu vực. Trong tình hình đó, việc Thái Lan và Campuchia chấp thuận vai trò chủ trì đàm phán của Malaysia cho thấy: tinh thần tôn trọng các cơ chế khu vực của ASEAN vẫn được duy trì, bất chấp mâu thuẫn giữa các quốc gia thành viên.
Đồng thời, việc Mỹ cử đại diện ngoại giao đến Kuala Lumpur để trực tiếp hỗ trợ quá trình đàm phán cho thấy Washington vẫn tôn trọng vai trò của Chủ tịch ASEAN trong việc xử lý sự việc lần này. Đây là một tín hiệu tích cực, phản ánh rằng nỗ lực của ASEAN trong việc duy trì vai trò trung tâm (ASEAN Centrality), thúc đẩy ổn định và giải quyết khủng hoảng khu vực là có hiệu quả.
Tuy nhiên, liệu ASEAN có thể hoà giải và mang lại sự ổn định lâu dài cho quan hệ giữa Thái Lan và Campuchia hay không vẫn là điều cần theo dõi. Phản ứng của khối sẽ tiếp tục là vấn đề thu hút sự chú ý của giới quan sát trong những ngày tới, đặc biệt khi ngày kỷ niệm 58 năm thành lập Hiệp hội (8/8/1967 - 8/8/2025) đang đến gần.
Bên cạnh đó, trong bối cảnh nhạy cảm này, việc các đại sứ Thái Lan và Campuchia có cùng xuất hiện trong các hoạt động kỷ niệm hay không sẽ là một chỉ dấu mang tính biểu tượng về hướng đi của tiến trình hòa giải, dù hai bên có thể tạm thời đạt được thỏa thuận ngừng bắn trong nay mai. Đồng thời, việc gác lại bất đồng để cùng hòa mình vào không khí kỷ niệm của khối cũng thể hiện mức độ cam kết của Bangkok và Phnom Penh đối với tinh thần đoàn kết khu vực, qua đó khẳng định vai trò trung tâm của ASEAN đối với các thành viên.
Chừng nào tinh thần đoàn kết nội khối còn được duy trì, ảnh hưởng của các cường quốc bên ngoài sẽ đóng vai trò bổ trợ thay vì thay thế vai trò dẫn dắt của ASEAN.
Từ khoá: trung gian hoà giải xung đột biên giới Campuchia-Thái Lan Mỹ Trung Quốc ASEAN Malaysia Donald Trump
